De Rotterdamse Commune

Het boek ‘De Rotterdamse Commune” gaat over twee thema’s die me erg fascineren.  Het wonen in een woongemeenschap, hoe gaat dat eraan toe? En: nonmonogame relaties, hoe werkt dat op langere termijn? Na het lezen van dit boek blijf ik in verbazing en  zelfs verwarring achter. Hoe kan een groep redelijk intelligente mensen zo hopeloos verdwaald raken?

De ideologische koersvan de KENml zou worden samengevat als: collectieve opvoeding, vrije seksuele relaties en een collectieve huishouding.

Dit boek is geschreven door Puck van der Land. Zij woonde 10 jaar met haar twee zoons en haar partner in deze commune, van 1980 tot 1990.  Haar echtgenoot was de voorvechter en leider van de groep, in het boek heet hij ‘Casper’.

De Rotterdamse commune werd opgericht door mensen die uit de communistische beweging (KENml) stammen. Hun marxistische ideologie was de basis voor zowel de commune als de vrije liefde die gepraktiseerd werd. De bevrijding van de mens zou, volgens deze visie, alleen kunnen als de particuliere huishouding en het gezinsleven vervangen werden door een collectieve samenlevingsvorm.

Puck beschrijft haar ervaringen volledig vanuit haar perspectief. Tegelijk probeert ze ook bepaalde personen met hun ervaringen, waaronder Casper en zijn vriendinnen en volgelingen, kleur en inhoud te geven. Ze laat zien hoe de groep ontstond en ten onder ging, in ruim 400 pagina’s chronologische beschrijving. Misschien wat veel van het goede qua omvang. Als het boek de helft dunner was, zou het een stuk leesbaarder zijn. Je moet een beetje uithoudingsvernogen hebben om er door heen te komen. Aan de andere kant: door de eindeloze serie scenes van wat er allemaal gebeurde, wordt invoelbaar hoe het was om er te leven.

Praktisch gezien was de commune verdeeld in 4 woongroepen, een Eethuis en een Kinderhuis. In dat laatste werden de kinderen opgevoed door mensen uit te commune.  Vooraf gingen alle getrouwde stellen van elkaar scheiden, zodat zij als individu lid waren van de commune en zich niet zouden afzonderen in paren. Het scheelde ook financieel. Want gescheiden vrouwen kregen een individuele uitkering.

Ouders woonden in de commune vaak apart van elkaar. Zij deelden in ploegendienst de zorg voor de kinderen en sliepen om beurten als nachtwacht in het Kinderhuis.  Ouders mochten zich niet teveel hechten aan hun kind. Zij moesten bij voorkeur wat afstandelijk reageren en zorgen dat zij voor alle kinderen in gelijke mate beschikbaar waren.

Vrouwen kregen een speciale behandeling, om te zorgen dat zij tot ontwikkeling kwamen.

Casper keek de kring rond en kuchte. Uiteindelijk verbrak hij de stilte. “Mij is opgevallen dat vrouwen wel vaak met elkaar praten, maar dat dat meestal oppervlakkig is. Het lijkt erop dat jullie elkaar niet in vertrouwen durven te nemen over wat er werkelijk schort in jullie relatie met je partner…ik heb me afgevraagd wat dat te maken heeft met schaamte over je eigen lichaam, bijvoorbeeld over jullie borsten… Zou het helpen als jullie je truitjes uit zouden doen en jullie van elkaar zouden zien of er eigenlijk wat te schamen is? “

Vrouwen zouden volgens de ideologie bevrijd moeten worden uit hun machtsongelijkheid ten opzichte van de mannen. Door als vrije mensen geen verplichtingen naar elkaar te hebben, maar als individu volledig vrij te zijn hun seksualiteit te leven. Boeiend was dat dit idee van de mannen kwam en de vrouwen ertoe overgehaald werden. De vrouwen hadden er niet zoveel zin in, in eerste instantie. Er werden uitgebreid groepsgesprekkken georganiseerd waarbij te vrouwen verplicht werden hun onvrede met hun bestaande relaties te bespreken. Leider Casper wordt hierbij in het boek neergezet als degene die dit heel handig voor elkaar kreeg. Hij had verregaande invloed op alle leden van de commune.

Vrije relaties: daar moest het van komen, maar niet zonder dat Casper er toestemming voor had gegeven of er controle over had. Zulke stappen moesten in zijn ogen “politiek verantwoord” zijn

Wie zich niet kon vinden in de  vrije relaties, werd met zachte dwang of emotionele pressie in het gareel gezet. Genant om te lezen is hoe Casper met de vrouwen uit de groep vertrouwelijke gesprekken zocht, om hun intieme geheimen te ontfutselen, waarna hij groepsdruk gebruikte om mensen te controleren. Als iemand verliefd werd op een buitenstaander, dan moest dit meteen verteld worden en moest de nieuwe persoon gedeeld kunnen worden.

Echte één-op-één relaties waren verdacht, dan ging je je afzonderen van de groep en dat bedreigde de gemeenschappelijke waarden. De leden vormden zo een hechte clan die samen een gespannen vorm van onderdrukking mogelijk maakte. In het boek zijn scenes te lezen van mishandeling, slaan en opsluiten van leden van de commune, als ze ‘ongehoorzaam’ waren of verzet toonden.

Wat we niet zagen, was dat het loyale volgelingenschap van bijna alle leden het autoritaire leiderschap in stand hield.

Niet gek dat veel oorspronkele relaties van stellen in de groep sneuvelden. Dat mensen kortstondige contacten hadden, die onder de inv loed van geroddel of groepsdruk weer vervielen. En dat stellen die hun relatie wilden redden, uit de groep stapten. Zo niet Puck van der Land.  Zij bleef tot haar kinderen pubers waren. Haar ex- man was toen al lang van van het communisme af en had diverse andere idelogische theorieën van stal gehaald (toneelspel volgens Stanislavski, psychotherapie en new age concepten) om de groep aldoor tot verdere ontwikkeling en bevrijdingte brengen. Het mocht niet baten.  Mensen waren het zat om geleid en getiranniseerd te worden. De fut was eruit. In 1990 hield de Rotterdamse Commune op te bestaan.

Het boek is fascinerend om te lezen voor wie geinteresseerd is in gezamenlijk wonen en open relaties, Een geweldig voorbeeld van hoe het fout kan gaan. Een gestrand schip is een baken voor zee… eigenlijk heel leerzaam..

Dus mocht je ooit deze weg wilen inslaan, lieve lezer, pas dan op voor verborgen machtsconstructies en psychologische dwang. Vrije liefde is alleen vrij als je er in vrijheid voor kiest. Als een ander hiertoe gaat dwingen dan wordt het een moderne vorm van slavernij. En wonen in een groep zonder enige privacy kan buitengewoon verstikkend werken. Ruimte om jezelf terug te trekken is zuurstof voor het samen – leven. Moderne woongemeenschappen laten zien dat het gelukkig anders kan.