Anton Heyboer en zijn 5 vrouwen

Met zijn excentrieke levensstijl is Anton Heyboer tijdens zijn leven al een legende. Zijn kunst lijkt hierdoor wat ondergesneeuwd. Toch is Antons werk opgenomen in talloze museale collecties over de hele wereld. Hij is diverse malen onderscheiden, ook internationaal.

Een bijzonder kenmerk van zijn leven is het feit dat hij met vijf vrouwen samenleefde. En dat ook in alle openheid doet en er graag over vertelt. Een polyamorist avant la lettre? Misschien is het grootste voordeel van de polyamorie voor hem dat zijn vijf bruiden in geschriften, cd’s en films de legende tot op de dag van vandaag levend houden.

In dit portret bekijken we hoe het allemaal is gegaan…

De vrouw als redder

Heyboer wordt in 1924 geboren in Indonesië, als zoon van een werktuigbouwkundig ingenieur. Later verhuist hij naar Nederland. Anton wordt opgeleid tot werktuigbouwkundige. De oorlog breekt uit.

In 1943 wordt Heyboer door de Duitsers opgepakt in het kader van de Arbeitseinsatz en overgebracht naar een Durchgangslager voor buitenlandse dwangarbeiders in Berlijn. Hij moet helpen dode lichamen te ruimen, na het bombardement op het Hoofdkwartier van de Gestapo. Anton loopt roodvonk en difterie op. Hij wordt ernstig ziek, zó ernstig dat hij het nauwelijks overleeft. Een vrouw helpt hem onverwachts om weg te komen uit deze gevaarlijke situatie.

“Een Duitse bewaakster keek mij lang aan en schreef ’s avonds om 5 uur op een papier ‘Entlassungs-befehl’. Een Poolse vrouw, Sinaida Socolowa bracht het me in de nacht en eigenlijk is zij de basis van mijn verdere leven.” (Anton)

Sinaida regelt zijn vrijlating. Zij praat met de bewakers. Even later gaan de deuren open en stapt Anton een sneeuwvlakte in, zijn vrijheid tegemoet! Deze vrouw ‘Sinaida’, die hem gered heeft, keert terug in een grote serie collages waarin hij met foto’s, teksten en verfstreken haar invloed verbeeldt.

Na de Tweede Wereldoorlog trouwt Anton in 1950 met Elsa Wijnands, met wie hij een zoon krijgt. Het huwelijk is geen succes. Drie jaar later besluit Elsa van hem te scheiden.

In 1951 wordt Anton opgenomen in het psychiatrisch ziekenhuis Santpoort te Bloemendaal. Waar hij behandeld en weer ontslagen wordt.  Na zijn opname ontwikkelt hij het zogenaamde ‘systeem’, een moeilijk te doorgronden mix van katholicisme en zenboeddhisme. Het is een symbolische weergave van Heyboer’s unieke zienswijze op de wereld. Anton trouwt nog twee keer en scheidt ook weer. Zijn eerste drie (monogame) huwelijken lopen dus allemaal stuk.

Vijf bruiden

In 1960 ontmoet Anton de eerste van zijn vijf bruiden, Maria. In de loop der jaren komen er nóg vier vrouwen in zijn commune in Den Ilp wonen. Stuk voor stuk interessante, intelligente vrouwen. Anton is een fascinerende man voor hen.

Maria, de oudste bruid is 19 en Anton 36 jaar als zij een relatie krijgen. Het is voor Maria niet bepaald makkelijk dat een tweede bruid zich bij Anton voegt. Toch is zij degene die de basis legt voor het polyamore leven dat gaat komen. Ze gunt het Anton dat hij er een tweede vrouw bij krijgt en ze vertrouwt hem.

“Ik was echt gek op hem, dus ik kon het wel begrijpen, maar ik wilde wel weten of ze het echt meende, dus niet een avontuurtje, anders vond ik het niet goed…. (Maria Heyboer).

Maria is in staat om er ‘anders’, onconventioneel naar te kijken. Zij ziet de meerwaarde van nieuwe relaties, naast die van haar.  Dat is een voorbeeld voor elke volgende vrouw.

“We zijn allemaal verschillend, we hebben geleerd om elkaar te accepteren, in dat verschillende juist, dat is dus heel anders als zo maar lief vinden. Als je die verschillen accepteert, dan wordt dat ook aan jezelf toegevoegd. Je wordt eigenlijk meer vrouw met dat deel van die ander erbij. Je kunt die ander niet kwetsen en daarom zijn we ook zo compleet, omdat we allemaal een facet van de anima zijn, het archetypische vrouw-beeld” (Maria Heyboer).

Binnen de vrouwen­gemeenschap zijn de vrouwen volledig gelijkwaardig en heerst een bepaalde taak-verdeling.

Joke is de aanpakker, zij kookt. Vroeger deed Maria dat, maar jaren geleden is zij ernstig ziek geweest en zij geniet nu van haar rust. Marike heeft veel met het werk geholpen, zij was het ‘artiestenmeisje’. Lotti doet veel hoofdwerk, zoals het bijhouden van de website en Petra, de vijfde vrouw, runt de galerie annex winkel en het terrein daar omheen.

Petra is de vrouw, die er als laatste bijkomt. Zij heeft haar eigen huis in Den Ilp, dicht bij het huis van de anderen.  Anton had ooit een relatie met haar moeder, die hij al 20 jaar kende. Petra dost zichzelf elke dag prachtig uit. Ze draagt bruidsmake-up, net als de vrouwen in India. Haar gezicht is beschilderd en haar kleding is kleurrijk.

“Door Anton heb ik werkelijk leren loslaten, vooral ieder vorm van negativisme. Hij was onmiskenbaar positief.  In vele opzichten was hij voor mij een Meester, ondanks dat ik moeite heb met dat woord. Wij – zijn eerste vier vrouwen en ik – waren voor hem zijn grootste kunstwerk. Zijn creatie. Hij heeft mij mede gecreëerd zoals ik nu ben” (Petra Heyboer).

Vrouwen voor de kunst

De vrouwen werken uitgebreid mee aan het ontstaan van Antons werk. Ze helpen bij het drukken van de etsen, het teren en het inkten.

Het leven van Anton met zijn vrouwen wordt vaak sensationeel voorgesteld in de pers, maar de levensomstandigheden zijn behoorlijk primitief. Zo zijn er geen luxe sanitaire voorzieningen, alleen koud water.
Heyboer heeft een hekel aan de gangbare kunstwereld. Hij is zich er goed van bewust dat men hem als de ‘schilder met de bruiden’ kent.

 “The magazines, the newspapers, the television, I have 20 years told them this story and 20 years they have written “The man with 4 wives”, because that sells, that makes money and a company of 4 women, what is much more news, is less sensation.” (Anton)

 

 

Het lintje waarmee hij in 2002 tot ridder in de Orde van Oranje Nassau wordt onderscheiden, betekent voor Anton de erkenning door Nederland, in de persoon van Koningin Beatrix. Gegeven door een vrouw…en dat wis wat hij ook graag wil.

In de jaren zestig begint Heyboers werk internationaal onder de aandacht te komen. In 1962 ontvangt hij de Japanse Ohara-museumprijs en in 1964 benoemt de Accademia Fiorentina delle arti del disegno in Florence hem tot “Academico Onorario classe incisione.

Hij overlijdt op 81-jarige leeftijd in zijn boerderij in Den Ilp, omringd door de vijf bruiden.

Epiloog

Jaren later zijn de vrouwen van Heyboer nog steeds bij elkaar. Ze praten met weemoed over het verleden en wat hen bijeen houdt.
Lotti: ‘Uit onszelf zouden we nooit vriendinnen zijn geworden. Wat ons bindt is dat we elkaar aanvullen, de ander heeft iets wat jij niet hebt. Met elkaar zijn we compleet.’
Joke: ‘Eigenlijk was Ton geen man voor seks. Laten we zeggen dat hij er niet op gericht was. Werken en creëren. dat waren zijn passies.’
Marike: ‘Toch kon Ton je het gevoel geven dat je helemaal vrouw was. Dat prikkelde.’
Eensgezind: ‘Ja, dat is nu weg. Maar we zijn inmiddels ook wat ouder, dat scheelt.’
Joke: ‘Je mist het. maar het was maar een klein stukje. Zo klein dat je er maar af en toe last van hebt. Het is te verwaarlozen. Verder hebben wij een geweldig leven.’
Lotti: ‘Het heeft een plek gekregen.’
Joke: ‘Belangrijker is dat wij heel dankbaar zijn voor het ongelooflijk rijke leven dat hij ons heeft gegeven. Het dringt steeds meer tot ons door dat wij uitverkoren waren.’

Bronnen

Bert Nijmeijer, Heyboer: een biografische speurtocht, Nijgh & van Ditmar, 2012

www.anton-heyboer.nl

wikipedia