Leonard Cohen
Leonard Cohen wordt in 1934 geboren in Canada, Montréal. Hij is de oudste zoon van welvarende Joodse ouders. Zijn vader heeft een goedlopend kledingbedrijf en zijn moeder is van Russische afkomst, dochter van een rabbijn. Leonard’s voorliefde voor het dragen van mooie pakken en hoeden ontstaat in het kledingbedrijf van zijn vader.
Als jongen ervaart Leonard al een sterk gevoel voor melancholie. Als zijn vader overlijdt, is hij 9 jaar. Hij schrijft zijn eerste verhaal, dat hij op rituele wijze verbrandt en in de tuin begraaft. Als puber zwerft hij ’s nachts rond door de achterbuurten van Montréal, kroeg in kroeg uit, en bezoekt de hoerenbuurt. Hij begint met het schrijven van gedichten en schrijft over liefde, eenzaamheid en de verschrikkingen van de moderne wereld. Hij studeert letteren met als doel dichter te worden.
Op zijn drieëndertigste besluit Leonard singer-songwriter te worden. Hij zwerft van Montréal naar Londen, naar het Griekenland, New York en Los Angeles. Hij reist naarn Cuba en Israël. En herkent zich in de vrijheidsstrijders en zoekt andere zangers en musici op,. zoals Judi Collins, Joni Mitchell, Joan Baez, Jimi Hendrix en Bob Dylan.
Liefde voor folkmuziek brengt hem ertoe zelf de gitaar te pakken. Vanaf 1966 concentreert hij zich vooral op het maken van popsongs. Judy Collins neemt één van zijn songs op en zorgt meteen voor een grote hit, met ‘Suzanne’. Leonard wordt steeds bekender en geliefd als singer-songwriter met nummers als Suzanne, Everybody Knows, The Tower of Song, Famous Blue Raincoat en First We Take Manhattan.
Eind jaren ’70 verdwijnt hij wat uit beeld. Hij trekt zich af en toe terug in een boeddhistisch klooster en wordt officieel ingewijd als monnik. Maar vanaf eind jaren ’80 komt hij terug in de schijnwerpers. Wat minder zwaar op de hand en met wat meer lucht en licht in zijn nummers. Gewaardeerd door jongere artiesten als Nick Cave en vele anderen. In Nederland worden zijn songs zelfs in het Fries vertaald en gezongen, onder andere door Nynke Laverman. De prachtige song ‘Hallelujah’ wordt op aangrijpende wijze vertolkt door Jeff Buckley. Een song waar Leoanard jaren aan heeft gewerkt.
Leonard lijdt het grootste deel van zijn leven onder depressies, wat veel van zijn werk heeft gekleurd. Andere terugkerende thema’s zijn: religie, eenzaamheid, isolatie, zelfmoord, seksualiteit, relaties, politiek en sociaal engagement, maar ook humor. Zijn engament remt soms de verkoop van zijn werk, maar maakt van hem de tijdloze cult-figuur, die hij nu is. Op latere leeftijd begint hij met tekenen en schilderen.
Vlak na zijn 70ste verjaardag blijkt zijn ex-vriendin en zaakwaarneemster Kelley Lynch al zijn pensioengeld verduisterd te hebben. Leonard heeft zich altijd zoveel mogelijk op afstand gehouden van de zakelijke aspecten van zijn muzikale leven, met desastreuze gevolgen. Hij wordt gedwongen om weer op te treden. Met verbazingwekkend veel succes!. Op 12 juli 2008 geeft hij voor het eerst in 15 jaar een concert in Nederland in het Amsterdamse Westerpark, gevolgd door optredens in 2012 in Amsterdam in het Olympisch Stadion en in Rotterdam Ahoy in 2013.
Vrouwen en geliefden
Leonard is van jongs af aan geobsedeerd door vrouwen. Ze zijn de inspiratiebronnen voor zijn werk.
Mijn leven wordt gedomineerd door vrouwen. (Leonard)
Hij heeft relaties met Suzanne Elroyd, Joni Mitchell, Marianne Ihlen en met Rebecca de Mornay. Daarnaast zijn er vele veroveringen tussendoor. Leonard ontmoet tijdens festivals en optredens talloze vrouwen. Ondanks dat hij zichzelf niet bepaald een mooie man vindt, blijkt zijn aantrekkingskracht groot. De serie van liefdes en veroveringen van Leonard Cohen lijkt eindeloos. Leonard is nooit getrouwd geweest, maar heeft wel kinderen. Hij krijgt een zoon en een dochter met zijn partner Suzanne Elrod.
Janis Joplin
Er is die ene anekdote over Janis Joplin, die hij ontmoet in de lift van het Chelsea Hotel. Zij heeft een vraag voor hem, met een ondeugende blik in haar ogen. ‘Weet jij waar Kris Kristofferson is?’ . Waarop Leonard Cohen zegt: ‘Hoezo, ik bén Kris Kristofferson.’ Het gesprek eindigt in bed, in dit vrolijke lichtelijk losbandige tijdperk.
In het legendarische lied ‘Chelsea Hotel’ horen we Leonard vertellen over deze ontmoeting. Dat Janis hem niet bepaald de mooiste vond, maar voor hem een uitzondering maakte.
Marianne
Leonard Cohen schrijft So Long, Marianne in 1967. Het lied komt terecht op zijn veelgeprezen debuutalbum Songs From Leonard Cohen. Het nummer groeit uit tot een van de bekendere songs van de Canadese zanger en tekstdichter. Deze muze heeft in het echt bestaan.
Marianne Ihlen is getrouwd met de Noorse schrijver Axel Jensen. Ze wonen op het Griekse eiland Hydra. Als jonge man krijgt Leonard een studiebeurs die hem in staat stelt zich terug te trekken op dit Griekse eilandje. Hij komt vaak op bezoek bij het echtpaar. Tussen hem en Marianne ontstaat een hechte vriendschap, met medeweten van haar partner Axel. Leonard schrijft voor haar niet alleen de song So Long, Marianne, maar ook ‘Bird on the Wire’ en in vele andere somgs komt zij terug. Axel Jensen heeft overigens in die periode een relatie met Lena, een vriendin van Leonard.
De liefde tussen Leonard en zijn Marianne blijft ergens bestaan, ook jaren later nog. Vlak voor de dood van Marianne schrijft Leonard een aandoenlijke brief geschreven aan zijn muze. Ze is dan 81 jaar en ligt op haar sterfbed. In zijn brief vat Cohen de essentie van leven, liefde en dood zoals geen ander dat kan.
Wel, Marianne, we zijn in de tijd aanbeland dat we zo oud zijn dat onze lichamen aftakelen en ik denk dat ik je heel spoedig zal volgen. Weet dat ik zo dicht achter je aan kom dat als je je hand uitstrekt ik denk dat je de mijne kan raken (Leonard).
Het verhaal van Cohens brief wordt op de Canadese radio onthuld door een goede vriend van Marianne, Jan Christian Mollestad. Hij is het die Leonard verteld heeft dat Marianne stervende is.
“Het duurde maar twee uur vooraleer een mooie brief van Leonard voor Marianne binnenkwam. De volgende dag hebben we die naar haar gebracht, ze was bij haar volle bewustzijn. Ze was zo gelukkig dat hij zo snel iets voor haar had geschreven” (Mollestad).
Twee dagen na het lezen van deze brief verliest Marianne het bewustzijn en sterft.
Epiloog
Leonard geniet van de hernieuwde aandacht en waardering voor zijn werk en zijn stem, in zijn laatste jaren. Zijn gezondheid is broos, maar dat weerhoudt hem er niet van om te blijven dichten en songs op te nemen. Hij kampt al langere tijd met gezondheidsklachten. Maar hij is niet bang voor de dood. In interviews zegt hij nog met plezier te werken, maar rekening te houden met het sterven dat eraan komt.
It is with profound sorrow we report that legendary poet, songwriter and artist, Leonard Cohen has passed away. We have lost one of music’s most revered and prolific visionaries. A memorial will take place in Los Angeles at a later date. The family requests privacy during their time of grief. ”( Facebook, 11 november 2016)
Bronnen
Wikipedia
Slyvie Simmons, I’m your man, Het leven van Leonard Cohen
Poly Lief&Leed: “Mijn vragen als polysingle”
Een ingezonden polyervaring
Pluk de Liefde nodigt uit om ervaringen en opinies te delen over polyamorie. Ik noem mezelf hier Zara (gefingeerde naam) en voel mij uitgenodigd, en misschien ook wel de genoodzaakt om mijn verhaal te vertellen. Ik ben PA single en dat is een heel andere uitgangspositie voor polyamorie dan in de verhalen die ik vaak lees van stellen en paren.
Want hoe gaat het in zijn werk, als je als single vrouw de wereld van daten induikt en verlangt naar een of meerdere mooie harmonieuze relatie(s)? Dan zijn er plots veel zaken die meespelen. De ‘oneindigheid’ van liefde is opeens veel beperkter dan PA suggereert. Dat is in ieder geval mijn ervaring. Na een jaar PA single te zijn wil ik de vragen en dilemma’s waar ik mee te maken heb met jullie delen.
Als ongebonden vrouw kwam ik tijdens het daten op een algemene site een man tegen die openlijk een PA relatie wilde. Ik blijk als nummer zoveel op de gelijkwaardige ranglijst van zijn vrouwen te komen. In deze relatie is dat niet het enige waar ik mee te maken krijg. Nu de relatie een tijdje duurt vraag ik mij inmiddels af: waar sta ik op de totale ranglijst van zijn druk bezette bestaan? Want naast de dagelijkse beslommeringen en de relaties met zijn andere partners zijn er namelijk ook zijn ruime interesses en (gevoelde) verantwoordelijkheid en loyaliteit naar anderen. Bijvoorbeeld vrienden en oude bekenden. Hij wil een paar keer per week sporten. Hij volgt cursussen en doet vrijwilligerswerk. Daarnaast krijg ik ook te maken met zijn emotionele ‘bezettingsgraad’. Zijn kwetsuren, oude pijntjes en overtuigingen die meespelen in het vorm geven van zijn relatie met mij.
Nu mijn relatie met deze man verder is gevorderd, begin ik te begrijpen dat ik niet alleen een relatie heb met hem, maar OOK met alles wat hij belangrijk en interessant vindt en waar ik geen weet van heb en/of (?) geen mening of invloed over mag hebben. Zoals het aangaan van nieuwe hobby’s waar hij tijd voor vrij maakt. Maar in die tijd zou hij ook ‘spontaan’ met mij een wandeling kunnen gaan maken, toch? Hoe gelijkwaardig is deze relatie dan eigenlijk?
Natuurlijk hebben wij het in het begin van ons contact het open en een eerlijk gehad over ‘alles’ wat met PA te maken heeft en afspraken gemaakt. En natuurlijk kan ik alles wat ik nu schrijf en voel dood beredeneren en Osho aanhalen. Maar daar gaat het niet om. Het gaat over liefde voelen en het vormgeven van een relatie. Want DAAR waren we het over eens. We willen allebei kwaliteit, inhoud en verbinding. Ik wil geen vrij-vriendje die zijn kwakkie kwijt wil. Ik heb er als PA single vrouw last van dat ik maar één keer in de veertien dagen ‘mag’ en elke keer dat mijn liefde de deur uit gaat met hem een stuk uit mijn hart verdwijnt.
Hoe gaat het met mij, als ik betrokkenheid, warmte, belangstellingen en verlangens mag verzenden in paar woorden via What’s app? De vraag die nu bij mij bovenkomt, na deze tijd met deze polyman, is: ‘Wat is eigenlijk een relatie?’ En: ‘Is deze relatie voldoende voor mij?’ Het hebben van een relatie is voor mij het volgen van mijn natuurlijke verlangen om de ander te leren kennen op alle vlakken; hoofd, hart en buik. Wat hij doet, hoe hij doet, waarom hij doet, wat hem beweegt, waar hij warm van wordt, hoe het op zijn werk gaat, met zijn kinderen en zijn overige vrouwen….
Krijgt onze verbinding dan ook dié kwaliteit die we beoogd hadden? Of dwaalt mijn PA-relatie toch af naar het niveau van een ‘Just a Friend with Benefits?’ Wat is de betekenis van een relatie als de afstand noodzakelijkerwijs onderhouden moet worden door ‘APPen’. Hoe komt het toch dat deze manier het verlangen en de liefde -die huist in het hart- het hart niet lichter maakt? Liefde kan nooit te veel zijn, maar wel te weinig krijgen. Wat maakt onze verbinding tot een relatie als ik een keer in de veertien dagen, op een doordeweekse avond, effectief 3 uur ‘mag’? Mag vragen, horen, delen, voelen, vrijen? En zo af en toe een tussendoor ontmoeting als het in de planning past?
Ik ben hem tegemoet gekomen in zijn wens om de frequentie van onze reguliere ontmoetingen te halveren, met de mogelijkheid van een spontane tussendoor-ontmoeting. Daar ben ik zelf bij geweest en ik heb het zelf gedaan. Het experiment is lopende en ik voel mij droevig. Naast mijn PA’tje ben ik gewoon blijven daten en probeer ik een nieuwe primaire geliefde te vinden met ruimte voor deze speciale verbinding. Wat absoluut niet gemakkelijk is. Want als mens wil ik niet telkens gaan bellen, appen of shoppen voor een arm om mij heen of een hand door mijn haar. Of telkens de boer op voor warmte, geborgenheid, intimiteit en verbinding.
In mijn ‘datelarij’ kom ik mono- en polymannen tegen. Het tweede type mannen heeft er, naast een leuke echtgenoot, een paar kids, hun vele verantwoordelijkheden, hobby’s, vrijwilligerswerk, familie en vrienden, dus ook nog een paar vrouwen naast. Fijn… zoveel geplukte mooie liefdes naast elkaar! Maar van mijn kant uit bekeken: het zoveelste deeltijdbloemetje zijn in de vaasjes van de ander maakt mij niet gelukkig. Dan hebben we de mono-man nog. Die moet er niet aan denken… een polyvrouw! Dat wordt te spannend en te ingewikkeld. Laat staan alle seksueel overdraagbare aandoeningen die je kunt krijgen. Getsie…
Ik sta op een kruispunt. Want het vinden van een single PA man is een speld in een hooiberg. De vraag is dan: waar blijf ik trouw aan en hoelang? Aan een bijzondere man van twee keer per maand of aan mijn verlangens? En wat als die relatie en mijn verlangens niet samen komen? Hoe droog en hoelang moet ik blijven staan? En blijven hopen, geloven en vertrouwen? Ik weet het even niet. Dus wat is wijze raad in mijn leven van verlangen?
Voor mijzelf kiezen en dicht bij mijzelf blijven wat, naar ik vermoed, tot een pijnlijke keuze kan gaan leiden. Want wanneer trek je ergens de stekker uit? Hoe lang blijf ik mijn grenzen verleggen? Zou ik meer betrokken willen zijn bij mijn PA-man, hem meer willen proeven, voelen en ruiken? Ja! Zou ik hem 24/7 bij mij willen hebben? Nee!!!. Maar de kaarten lijken geschud. Ik heb respect voor zijn relaties, zijn verantwoordelijkheden en alles wat hij in zijn leven wil aanpakken en ondernemen. Ik wil hem niet claimen en beperken en vind dat hij uit vrije wil naar mij toe moet komen. En niet om de minste reden dat ik vind dat ik het (ook) waard ben.
Ik weet niet of ik de beperkte vorm en tijdsinvulling van mijn huidige polyrelatie aan kan. Ik weet niet of ik zolang op een veertiendaags droog houtje wil bijten tot mister Single-Poly-Right aan komt galopperen. Ik hou echt van deze man en hij is het echt het ‘vechten’ waard. Maar zoals ik het zie gaat het in elke relatie om praktische en emotionele gelijkwaardigheid en wederkerigheid! Een relatie van een single partner met een man of vrouw met meerdere relaties, die daarnaast ook nog eens een druk bestaan heeft, is niet gelijkwaardig. En niet gelijkwaardigheid gaat ergens pijn doen. Mentale afspraken zijn leuk maar er blijft nog een hele wereld over…
Misschien is ‘liefde’ voelen ook het besluit om ergens niet aan te beginnen. Aan alle reeds gebonden drukbezette polymannen die er een single vrouw naast willen, geef ik het advies: weet waar je mee bezig bent of waar je aan gaat beginnen, want misschien krijg je meer Poly Lief & Leed dan je rooster aankan!’
Maar wat is mijn eigen les? Zou ik het de volgende keer anders doen? Ik heb een hele rijke, liefdevolle en speciale verbinding met deze man. En als ik dit mooie cadeautje niet had aangenomen was ik ook veel ‘misgelopen’. Ik vind het ook mooi van mijzelf dat ik de moed, lef en de kracht heb gehad om deze polyrelatie aan te gaan, maar het vinden van moed om de relatie te beëindigen omdat het uiteindelijk, in het totaalplaatje, beperkt en een kooitje is…. dat is een ander verhaal. Liefde bewust uit je leven schrappen is anders dan liefde bewust toelaten.
Voor polysingles m/v misschien de volgende overwegingen om over na te denken: Het vinden van een single primaire PA partner is erg lastig. Die heb je echt niet 1 2 3 Er is een overschot aan parttimers en flexwerkers hoor! Geen probleem als je in die vijver vist. Kun je de ongelijkwaardigheid aan als je een relatie aangaat met een ‘parttime’ PA partner? Wat is voor jou de ‘echt’ gevoelde betekenis van het woord ‘RELATIE’ en kristalliseer dat voor jezelf goed uit. Een Partner of vast Vrij Vriendje hebben is gevoelsmatig en energetisch echt een wereld van verschil. Hou er reken mee, dat als de rozengeur is opgedroogd, een relatie verder gaat. Wat heb je dan ‘nodig’? Wat moet de relatie dan ook toevoegen aan je leven?
Kun je, telkens ‘het alleen zijn’ aan , wetende dat wanneer jij het nodig hebt, hij/zij er niet of vaak niet voor kan zijn? En hoort dit bij jouw definitie en verlangens van een relatie? Want ga ervan uit dat er momenten gaan komen dat JIJ iets nodig hebt en hij/zij er (weer) niet is. Dan sta je er alleen voor. Kun je dat steeds weer opnieuw aan?
Welke vormen en intimiteit zijn voedend voor jou? Is dat alleen seksuele intimiteit? Of meer de emotionele, spirituele intimiteit mét seksualiteit? En kan deze parttime PA liefde dat bieden? Of wil je deze onderdelen gaan verzamelen, combineren of verdelen over je (toekomstige) relaties ?
En voor alle mensen die zó autonoom, zó authentieke en zó sterk zijn dat ze niks verlangen, niks verwachten, die hun ego structuren achter zich hebben gelaten en altijd in het hier en nu zijn…. :wees dankbaar met deze verworven verlichting en ga stralen op een berg!
Met hartegroet, Zara
Als je een belangrijke ervaring op het gebied van polyamorie wilt delen, dan kan dat! je kunt zelf je verhaal insturem. prima. Ik wil je ook graag interviewen om jouw persoonlijke polystory in beeld te brengen. Met een kopje koffie/thee of telefonisch. Het verhaal wordt geanonimiseerd, om je identiteit te beschermen. Mail me (Belle) via [email protected].
PolyLief&Leed: “Ik ben poly, maar nu is er even alleen één”.
Ervaringsverhalen over polyamorie -dubbelportret met Christien
Casimir heeft een relatie met Christien, waar we eerder een interview mee hadden dat je op onze site Pluk de Liefde kan vinden. Sinds kort hebben zij een stormachtige liefde. Voor Casimir is nieuw dat hij daardoor tijdelijk geen behoefte heeft aan andere vriendinnen. Hij is eigenlijk al zijn hele leven lang polyamoor.
“Mijn ouders hadden al relaties met anderen, al deden ze dat op een heel verschillende manier. Mijn vader ging vreemd met zoveel mogelijk vrouwen. Hij schepte erover op tegenover zijn vrienden en loog tegen zijn vriendinnen. Mijn moeder deed dat in mijn ogen veel beter. Zij had verschillende relaties, met mannen en vrouwen, maar deed dat eerlijk. Ik heb van mijn vader geleerd dat ik het niet zo wilde als hij. En van mijn moeder zag ik dat haar manier ook de mijne was.
Al jong was ik seksueel actief, vanaf mijn 13e. Ik voegde me naar de wens van de ander om monogaam te zijn. Maar had ook wel relaties met meisjes die ook wat met anderen hadden. Een tijd lang woonde ik met een jongen in een huis die met dezelfde vrouw als ik een relatie had. Toen ontdekte ik dat onze vriendin verschillende dingen haalde uit haar relatie met hem en ook de relatie met mij. Bij hem kon ze haar moeilijke gevoelens kwijt, met mij kon ze heerlijk vrijen.
Toen ik 28 werd, wilde ik graag kinderen. Dacht dat dit alleen kon als je monogaam was en samenwoonde. Ik kreeg een relatie met een vrouw, we waren binnen een jaar getrouwd en zij werd zwanger. Die relatie ging niet goed, ons seksleven stortte in na de geboorte van onze dochter. Mijn vrouw wilde niet dat ik wat met iemand anders begon, maar ik ging uiteindelijk toch vreemd met iemand in dezelfde situatie, die ik voor mijn werk in het buitenland tegenkwam. We waren smoorverliefd, zij zat ook in een dergelijke situatie met haar man. Ik vertelde het mijn vrouw: “Ik kon niet anders, wat verwacht je dan?” Deze vrouw woont in Italië. Met haar heb ik nu 12 jaar een relatie op afstand. We zien elkaar eens in de twee jaar een hele week. Intussen weet haar man het ook. Het is okay zo. Ik ben gescheiden en er kwamen nieuwe vriendinnen bij.
Tot voor kort had ik naast deze Italiaanse nog vier vriendinnen: een collega die getrouwd was, een vriendin die vooral op vrouwen valt maar een kind met me wilde, een die net gescheiden was en helemaal los ging en een vrouw die ik dan mijn hoofdrelatie noemde. Dat is veel, maar het ging goed. Ze hadden allemaal ook andere relaties met mensen met wie zij ook iets anders vinden dan wat ze bij mij krijgen. Dat werkt het beste. Ik ben zelf niet jaloers. Waar ik niet goed tegen kan is als ik het gevoel krijg dat die andere man niet goed is voor haar en ze toch bij hem blijft omdat ze van hem houdt. Misschien heeft dat met mijn ouders te maken, maar dan stap ik eruit. Of als er slordig wordt omgegaan met safe seks. Er is bij mij wel één vrouw die de kernvrouw is, een hoofdpartner. De persoon met wie je zonder condooms vrijt. Daar kunnen dan 1 tot 3 dames bij die je af en toe ziet.
In de buitenwereld werd ik gezien als een man met een harem van vier, hoewel ik dat niet zo zag, want mijn vriendinnen hadden dus zelf ook andere relaties. Er was een tijd dat ik het als mijn missie zag om mijn polyamorie uit te dragen. Daar ben ik later mee gestopt, toen ik merkte dat er soms geen begrip was of mensen zich ongemakkelijk voelden. Ik ben open als iemand me een vraag stelt, maar ik kom er niet meer zo uit mezelf mee. Mijn dochter van 14 heb ik het wel verteld. Ze kon me haar vragen stellen. Ik zei: “Dit is hoe ik leef, maar je moeder doet het anders”. Ik wil niet mijn eigen leven als norm stellen. Laat het haar zelf ontdekken.
Een tijdje terug ging het uit met mijn hoofdrelatie. We waren al zes jaar samen en de liefde was gewoon op. Dat moet ook kunnen. Ik ging op Tinder kijken en kwam eerst veel vrouwen tegen die toch vooral nog kinderen wilden krijgen. Je krijgt dan dates met vrouwen die je willen ompraten ook al heb je op je profiel gezet dat je alleen aan open relaties doet. Ik zag toen een keer het profiel van Christien. Ze had erop gezet dat ze polyamoreus was. Leuke foto, heel spannend. Ik stuurde gauw een berichtje, zij gaf meteen reactie en toen ging ons gesprek alle kanten op met WhatsApp, foto’s enzovoorts.
Ik zag dat ze heel dichtbij woonde en nodigde Christien uit voor een kopje koffie in een café in de buurt. Het ging toen verschrikkelijk regenen en ze stuurde een bericht dat haar honden niet verder wilden lopen. Ik vroeg: “Waar ben je dan?” Bleek ze voor mijn huis te staan…, dus ik liep maar naar haar toe. We keken elkaar aan, helemaal verregend en pats-boem! Wat een dame is dit! Eenmaal thuis en opgewarmd gingen we zoenen. Meteen de volgende dag gingen we verder, all the way. Dat doe ik normaal nooit, ik wil nooit al zo snel toezeggingen doen ook. Alles viel weg, ik ging er helemaal voor. Ik heb dan wel veel ervaring met relaties, maar dit was toch wel nieuw en bijzonder voor mij.
Het had effect op mijn andere relaties. De week erna zou ik met mijn Italiaanse vriendin doorbrengen, die ik na zo lange tijd weer zou zien. We hadden een mooi plekje geregeld en een romantisch appartement. Ik erheen en mijn gevoel voor deze vriendin was er nog, maar toen we zouden gaan vrijen knapte er iets. Ik klapte dicht. Ik kon het niet. Heb het haar eerlijk gezegd: “Ik ben zo verliefd op een vrouw, ik heb jou nu niets te bieden.” Zij was natuurlijk hevig teleurgesteld, gekwetst, maar ja, wat moet ik anders doen? We hebben er het beste van gemaakt die week, maar pijnlijk was het wel, ik voelde me erg lullig over.
De andere vriendinnen heb ik het toen ook maar gelijk gezegd hoe ik erin stond en dat dit met hen ook zou kunnen gebeuren. De moeder van mijn jongste kind vond het wel prima, ze had iets van leedvermaak. “Verliefd, jij?!” Mijn andere vriendin zei ik: “Ik vind het vervelend dat dit is gebeurd. Ik moet even afstand van je nemen tot de storm van de nieuwe verliefdheid wat is geluwd. Laten we even wachten en elkaar niet zien tot ik je weer iets te bieden heb.” Ze zei eerst: “Geniet ervan, verliefd zijn is zo mooi.” Later vond ze het toch wel moeilijk, het voelde voor haar als een afwijzing.
Mijn relatie met Christien is heftig en intensief. Er was een tijd alleen maar mijn werk en haar, verder niets. Afgelopen maanden waren een rollercoaster en een marathon tegelijk. Ik ben aan heel veel niet toegekomen. Het begint net een beetje te luwen, ik begin weer wat beter te slapen. Ik vind het heel mooi en daarom kan ik me eraan overgeven. Zoiets maak je toch maar één keer mee en dan moet je er vooral van genieten.
Er zijn sindsdien geen andere dames geweest, alleen nog Christien. Ik heb nu weinig behoefte aan andere vrouwen, maar dat komt zeker wel weer terug. Tijd met een ander dan Christien zou nu voor mij verloren tijd zijn. Ik wil de relaties met mijn andere vriendinnen wel weer oppakken. Je hebt zo’n geschiedenis met elkaar, dat kun je niet weggooien. Ze zijn allemaal slim en leuk, ieder op hun eigen manier. Al deze vrouwen dragen bij aan mij, ik leer veel van ze. Maar voor nu ben ik even monogaam in mijn relatie met Christien.”
Als je een belangrijke ervaring op het gebied van polyamorie wilt delen, dan kan dat! Ik wil je graag interviewen om jouw persoonlijke polystory in beeld te brengen. Met een kopje koffie/thee of telefonisch. Het verhaal wordt geanonimiseerd, om je identiteit te beschermen. Mail me (Belle) via [email protected].
Plukje: Polylef
Poly Lief & Leed “Polyamorie kan ook heel gewoon zijn”
Ervaringsverhaal van Christien -dubbelportret met Casimir
Ik leef al 15 jaar samen met mijn man. Een paar jaar terug werd hij verliefd op een andere vrouw en ging vreemd. Ik kwam er pas na een paar maanden achter. We hadden er een gesprek over en ik was op dat moment heel stil en voelde me rustig. “Nu moet je kiezen”, zei ik tegen hem. Hij zei: “Ik wil niet kiezen”. Dat had ik niet verwacht!
We bleven bij elkaar en gingen in relatietherapie om te werken aan het vertrouwen in elkaar, want dat was natuurlijk wel gedeukt. Ik kreeg daardoor meer vrede met de situatie, maar het voelde ook wel eens moeilijk voor mij. Zijn vriendin is een stuk jonger dan ik. Ze kan nog kinderen krijgen als ze zou willen. Ik heb haar ontmoet en dat beviel goed, ook al hadden zij en ik geen click. Mijn huwelijk werd eigenlijk veel beter. Mijn man en ik zijn eerlijk naar elkaar geworden, ook over dates en afspraakjes. We vertellen waar we zijn en met wie. Je kunt het gewoon niet voor elkaar verborgen houden.
Maar voor mij werd het overspel van mijn man het begin van een ontdekkingstocht. Want ik herkende het wel, wat hij deed. Ik voelde: “O, ik ben ook zo!” Ik ben van mezelf eigenlijk nooit echt helemaal mono geweest. Hoewel ik met mijn man wel al die jaren monogaam leefde. Er waren altijd andere manen die ik aantrekkelijk vond. Al van jongs af aan was ik verliefd op meerdere jongens of mannen tegelijkertijd. Ik voelde me daar vaak niet zo lekker over. Voor mijn gevoel heb ik erg geklungeld met relaties. Ik dacht altijd dat ik raar was. Een vrouw zonder wilskracht.
Toen mijn man vreemd was gedaan, zette dat de deur open voor mijn eigen polyamorie. Ik had er even tijd voor nodig om het te verwerken, maar ging toen zelf ook op zoek naar iemand. Mijn eerste contacten met mannen waren niet zo geweldig. Aldoor kwam ik foute mannen tegen, die niet een verbinding wilden en meer voor de seks gingen. Ik kwam er na wat eerste pogingen achter dat ik een gelijkwaardige relatie zocht. Best moeilijk te vinden, hoor! Ik heb op Tinder op mijn profiel heel duidelijk gezet dat ik poly was, dat werkte beter. Ik zocht naar mensen die dat ook op hun profiel hadden staan.
Mijn huidige vriend Casimir heb ik via die weg ontmoet. We hadden meteen een onwijs diepe click. We ontmoetten elkaar één keer en het was meteen aan. We hadden een afspraak op straat, het goot van de regen, maar het was meteen heel erg vertrouwd tussen ons. Heel vreemd, alsof ik hem al jaren kende. We zijn samen en het is nog steeds heel intens. Er is een soort vanzelfsprekendheid in dit contact die me erg raakt. Mijn vriend heeft eigenlijk wel veel ervaring met polyamorie. Hij weet niet beter, want zijn ouders waren er ook al mee bezig.
Mijn man heeft Casimir ook snel ontmoet en hij zei:”Volgens mij is hij wel goed voor je”. Met Casimir deel ik weer heel andere dingen dan met mijn man en dat zie ik bij mijn man en zijn vriendin ook gebeuren. Ik zit wel af en toe in een rollercoaster. Soms heb ik van die gedachten dat monogamie toch wel gemakkelijker is. Dan is er even iets dat tegen zit of waar ik negatieve gedachten van krijg. Dan gaat mijn man bijvoorbeeld een keer het weekend met haar op pad en dan denk ik: “Ik wil óók een weekend met hem weg!” Mijn vriend helpt me dan wel om in te zien dat mijn man mij nodig heeft, maar haar óók. Het zou helemaal niet zo goed zijn als wij mono zouden leven.
We zijn dus best wel eens jaloers, ook al zijn we polyamoreus. Het zijn gevoelens die je niet moet onderdrukken, dan gaat het niet goed. Soms schrik ik er wat van. Ik kan het nu gelukkig sneller duiden. Maar sinds ik mijn nieuwe vriend heb, ben ik ook weer zo gelukkig met deze twee mannen in mijn leven! Ik huil wel eens van dankbaarheid. Het positieve doet me zoveel! Twee mannen die de grond waarop ik loop wel kunnen kussen. Het zijn twee grote liefdes. Je moet het ook maar allemaal ontvangen…
Polyamorie heeft een grote ommekeer in mijn leven gegeven. Ik ben er heel erg voor gegaan. En ik stelde mezelf nieuwe vragen. Wat wil ik nog met mij man, nadat hij is vreemdgegaan? Wat wil ik met mijn werk? Hoe wil ik met mijn vriendschappen verder? Van één vriendin heb ik afscheid genomen. Het gaat dus veel verder dan de polyamorie. Het gaat om wie ik écht ben. Wat wil ik en weet ik zeker dat ik dat zelf wil? Of is het de invloed van mijn omgeving?
Wat me erg geholpen heeft is het lezen van verhalen van anderen. Eigenlijk ben ik heel blij met jullie site Pluk de Liefde, dat je daar verhalen van anderen leest. Ik heb veel gehad aan de boeken van Leonie Linsen. Herkenbare verhalen uit het gewone leven. En jullie portretten van beroemde mensen op Pluk de liefde, die ook met liefde in meervoud bezig zijn.
Ik zoek het op mijn manier, ik ben niet zo van die extremen. De wereld van de swingers stoot me af. Ik hoef me niet zo nodig in een raar pakje te hijsen of me laten binden met touwen. Het gaat heel gewoon toe bij ons, met de nodige ups en downs. Je moet naast je twee relaties ook nog werken en de boodschappen doen! Toch is de gewone werkelijkheid van mijn liefdes eigenlijk zoveel mooier dan alles wat je verzinnen kan!
Als je een belangrijke ervaring op het gebied van polyamorie wilt delen, dan kan dat! Ik wil je graag interviewen om jouw persoonlijke polystory in beeld te brengen. Met een kopje koffie/thee of telefonisch. Het verhaal wordt geanonimiseerd, om je identiteit te beschermen. Mail mij (Belle) via [email protected]
Rozenhartje en haar twee Prinsen – een polysprookje
Aangezien we in onze cultuur zoveel verhalen en beelden hebben over liefde, heb ik maar eens een polysprookje geschreven… Over liefde in meervoud.
Er was eens een meisje, dat woonde in een dorp aan de rand van het grote woud. Haar gevlochten haren waren zacht rood en haar gezicht was hartvormig van vorm. Daarom werd zij ook wel ‘Rozenhartje’ genoemd.
Zij had een levendig en gevoelvol karakter en was erg geïnteresseerd in ieder wezen om haar heen. Als jong kind voelde ze zich op haar gemak in het donkere bos, bij de wilde dieren. Die verbazingwekkend weinig schuw waren en zich door haar lieten benaderen. Rozenhartje speelde met de konijntjes aan de rand van het bosmeer en rende schaterlachend met de jonge damherten over de heidevelden.
Jonge meisjes worden groter. Op een dag liep Rozenhartje het bos in, huppelend over de paadjes, op zoek naar paddenstoelen. Ze had haar rieten mandje bij zich en keek om zich heen op de grond, tussen de vallende blaadjes. In de verte hoorde ze het geluid van naderende hoeven. Opeens braken twee dampende donkere paarden door het struikgewas, met daarop twee jonge mannen. Ze schrok even, maar bekeek ze toen met aandacht. De ene ruiter had blonde krullen was gekleed in een roodlederen jack. De andere had bruin haar tot in zijn nek en droeg een linnen jas. Beiden droegen grote zwarte laarzen met rinkelende zilveren sporen en een korte jachtboog op de rug.
De jonge mannen keken op hun beurt perplex naar het mooie meisje, dat helemaal alleen op het bospad stond, terwijl de zon over haar haren en het mandje cantharellen speelde. Ze sprongen van hun paard en stelden zich beleefd voor. Prins Albert, de blonde, en Prins Jan, de bruinharige, waren de neefjes van de koning van het land en broers van elkaar. Ze waren op vakantie en troffen toevallig dit meisje aan. Waar ze allebei op hetzelfde moment acuut verliefd op werden…
“Laten we een vuurtje maken en een hapje eten met elkaar”, stelde Prins Albert voor, terwijl hij een grote steen uitzocht en een lekker plekje op de grond maakte voor Rozenhartje, met zijn jack. Hij was de zorgzame van het stel. “Zal ik je dan maar een gedicht voordragen?”, vroeg Prins Jan, die de meest romantische was van de twee. En hij haalde een dichtbundel tevoorschijn uit zijn zadeltas.
Rozenhartje wist niet hoe ze het had. Ze vond het geweldig om zich te laten vertroetelen door Albert en genoot van het liefdesgedicht van Jan. Met de beide broers bracht ze de meest bijzondere middag en avond door die ze ooit had gehad. Laat op de avond ging ze terug naar haar dorp. “Zal ik met je naar huis wandelen?”, vroeg Albert. “Of wil je liever mee op mijn paard?”‘, zei Jan. “Ik wil dat jullie me allebei thuisbrengen”, zei Rozenhartje blozend. En ze liep tussen de broers en hun paarden in naar haar dorp.
Rozenhartje en haar prinsen zagen elkaar daarna elke dag. Zij wandelden met zijn drieën door het woud en zwommen in het bosmeer.
Ze vertelden elkaar hun levensverhalen, lachten met elkaar en maakten grappen. Ze werden steeds vertrouwelijker en intiemer.
Op een warme lome nazomerdag hadden ze eerst gezwommen en daarna een picknick gehad. Rozenhartje lag in de stevige armen van Jan, terwijl Albert haar voeten en benen heerlijk masseerde. “We gaan binnenkort naar ons eigen landhuis terug“, zei Jan. “Maar in het voorjaar komen we terug…”, zei Albert. “Dan moet ik jullie maanden missen…”, zuchtte Rozenhartje. “Misschien hoeft dat niet zo lang te zijn”, zei Jan, met een glimlach. “Ik weet ook héél goed wat ik daaraan kan doen”, zei Albert met een ondeugende twinkeling in de ogen.
“Ik hou van je en wil dat je de mijne bent”, fluisterde Jan in haar oor, terwijl hij haar nek teder kuste. “Ik ben gek op je en zal altijd voor je zorgen”, zei Albert terwijl hij naar haar opkeek met zijn diep-bruine mooie warme ogen. “Wat is dit geweldig, wat een groot geluk”, zei Rozenhartje spontaan, vanuit alle gevoelens die ze door zich heen voelde stromen. De prinsen keken elkaar aan en voor het eerst zagen zij dat de ander óók het Rozenhartje beminde. Wat een broederscheiding en tweestrijd gaf, die zij zich onmiddellijk realiseerden. Want ze hadden allebei bedacht dat ze Rozenhartje tot vrouw wilden hebben en in hun verliefdheid niet gezien dat de ander dat ook zou willen…
“Als je voor mij kiest, kom dan op de eerste lentedag naar het Koningsfeest in de stad en draag dit”, zei Albert, terwijl hij een doosje tevoorschijn haalde. Hierin zat een gouden collier met robijnen en diamanten. Rozenhartje keek met grote ogen naar het prachtige sieraad. “Maar als je mij wilt, kom dan, terwijl je dit aanhebt”, zei Jan, en hij gaf haar de mooiste ring die ze ooit had gezien, met een heldere briljant die fonkelde in het licht. De broers namen afscheid en raceten weg op hun paarden.
Rozenhartje bleef achter, haar gevoel van geluk vloeide weg uit haar hart. Er kwam een verdrietige onrust opzetten, want zij realiseerde zich voor het eerst dat zij voor een keus werd gesteld die ze niet had zien aankomen. Die ze ook helemaal niet wilde!! Vertwijfeling vulde haar gemoed… Ze wandelde naar haar dorp, waarna ze zich opsloot in haar kamer en niet wou eten. ’s Nachts kon ze niet slapen. Ze deed geen oog dicht en lag op haar rug naar het plafond te staren. In de vroege ochtendschemering stond ze op, trok haar mantel aan, met een grote capuchon over haar hoofd, en sloop het dorp uit zonder dat iemand haar zag.
Somber zwierf Rozenhartje door haar vertrouwde bos. In haar ene hand het doosje met de ketting, in de andere het doosje met de ring. Ze durfde geen van beide om te doen. De wind was kil op haar huid. Het geluid van de bosvogels drong niet meer door in haar oren. Zij voelde zich alleen en heel erg eenzaam. Ze vond een oud verlaten berenhol, waar ze ging wonen. Groef wortels uit de grond die ze rauw at en dronk water uit de beek. Tranen vielen over haar wangen en haar huid was bleek. Een diep liefdesverdriet hield haar hart gevangen, waar ze elke dag en elk uur onder leed.
Wat Rozenhartje niet wist, was dat de prinsen die ze achter had gelaten, haar de volgende dag zochten en niet konden vinden. Albert en Jan waren ontzettend ongerust. Ze maakten ruzie en gaven elkaar de schuld van haar verdwijning. Niet dat dat hielp. Zwijgend reisden de prinsen naar het landgoed, waar ze woonden. Maandenlang wierpen ze elkaar boze blikken toe en wisselden geen woord met de ander. Maar ’s nachts sliepen ook de prinsen slecht en voelden ze de diepe pijn dat Rozenhartje uit hun leven verdwenen leek.
Intussen ging het steeds slechter met Rozenhartje. De herten en de konijnen en de vossen in het woud zagen hun vriendinnetje treuren. De dieren in het bos maakten zich grote zorgen over Rozenhartje. Elke dag werd ze wat magerder en bleker, terwijl ze door het bos zwierf in haar mantel met de kap over de haren. Haar ogen stonden hol in de kassen, terwijl de wintermaanden invielen. Haar handen trilden, haar hart leek steeds langzamer te kloppen. Maar de dieren lieten het er niet bij zitten. Zij besloten er hulp bij te halen…
Het begin van de lente brak aan. De sneeuw op de dennen was weggesmolten. Toen Rozenhartje een keer bij het bosmeer kwam, ging ze zitten op de grote steen aan de rand van het water. Ze keek omlaag en de pijn in haar hart was zo groot dat ze ernaar snakte om helemaal NIETS meer te hoeven voelen… en ze boog zich dieper naar het zwarte water toe… Maar toen zag ze opeens in de spiegeling van het water een gedaante en draaide zich om. Vol verbazing. Want achter haar stond een fee, die haar aankeek met heldere ogen. De fee had een wit hert met dubbel gewei naast zich, aan een touw dat ze losjes vasthield.
“Wat is er Rozenhartje, dat je zo huilt?”, vroeg de fee. “Ik hou van twee lieve geweldige mannen”, zei Rozenhartje bedroefd. “Nou dat is toch prachtig?”, zei de fee glimlachend. “Ja, maar ik moet nu kiezen. Ze willen mij allebei tot vrouw”, zei Rozenhartje en tranen als knikkers vielen over haar beide handen. “Waarom moet je kiezen? Hoezo?”, vroeg de fee. Toen Rozenhartje deze vraag hoorde, was het alsof de wereld trilde. Alsof er een lichte aardbeving schudde onder de steen waar ze op zat. Opeens voelde zij weer warmte op haar armen en kon zij het getjilp van de lentevogels weer horen. “Ja, waarom toch…?” dacht Rozenhartje opeens en haar ogen stonden dromerig.
De eerste echte lentedag was het groot feest in de stad. De hele koninklijke familie stond op het bordes van het paleis. De mensen juichten, er was muziek en confetti dwarrelde door de straten. Prins Albert en Prins Jan waren terug. Zij stonden in hun mooiste kleren te wachten. Zij wierpen afwisselend woedende blikken naar elkaar en steelse blikken naar de stadspoort. Vol verwachting klopte hun hart. Zou ze komen…?
In de verte werd een stralend wit zichtbaar. Het fonkelde in de verte. Verbaasd draaiden alle mensen zich om. Daar naderde een prachtige jonge vrouw, op een stoer wit hert. Om haar hals het gouden collier met de robijnen en de diamanten. Aan haar vinger de ring met een schitterende briljant. Ze kwam in alle rust de stad ingereden. Glimlachend, haar levendige ogen net zo helder en schitterend als de edelstenen die ze droeg. Een blos kleurde haar wangen en werd weerkaatst in haar haren. Zonder teugels droeg het hert Rozenhartje tot de trappen van het paleis.
Prins Albert stapte op haar af. “Je hebt mijn ketting om, je kiest voor mij!”, zei hij dankbaar, terwijl een vreugdetraan over zijn wang gleed. Prins Jan pakte haar hand en kust deze. “Je hebt mijn ring om, je bent de mijne…”, fluisterde hij verbijsterd, met een brok in zijn keel. Rozenhartje ging recht voor hen staan, terwijl ze de handen vasthield van de twee mannen die haar lief zijn. “Ik hou van jullie allebei!”. En dit kwam zo vast en zelfverzekerd en oprecht uit haar hart, dat de scheidingswandjes tussen de broers acuut verdampten. Ze keken elkaar aan. “Het is een tikje ongebruikelijk, maar…” zei Albert, met pretlichtjes in zijn ogen. “… daar trekken wij ons niets van aan”, vulde Jan aan, met een brede grijns. En ze vielen alle drie in elkaars armen en kusten elkaar.
Het Koningsfeest duurde dit jaar tot diep in de nacht. Of zelfs tot in de vroege uurtjes, voor sommigen onder hen.
En zij leefden nog lang en gelukkig….(uiteraard 😉 )
Plukje: het gaat voorbij…
Hansje Bunschoten
Ik kwam uit de baarmoeder en volgens mij ging ik meteen het water weer in! Mijn moeder was altijd in het zwembad en mijn wieg stond daar dus ook – (Hansje Bunschoten).
Hansje Bunschoten wordt geboren in 1958 in Hilversum. Haar moeder Wil is een bekende trainster. Hansje heeft haar talent voor zwemmen meegekregen.
Ze wordt bekend door diverse zwemrecords en als enthousiast sportverslaggeefster. Iets minder bekend is dat zij een polyamoreuse leeftsijl heeft.
Van sportwereld naar de media
Hansje komt in 1972 voor Nederland uit bij de Olympische Spelen in München. Hier wordt zij tot twee keer toe vijfde, namelijk op de estafette 4×100 meter vrije slag en op de 3×100 meter wisselslag. In Nederland is ze kampioene op de langebaan (50 meter)
In de jaren ’80 gaat Hansje de wereld van de media in. Ze presenteert onder andere het programma ‘Sport op Vrijdag’. En levert commentaar bij zwemwedstrijden voor Studio Sport. Nog weer later presenteerte het programma Dolce Vita van de KRO. Maar ook werkt Hansje Bunschoten aan het programma De Liefde.
Polyamorie en openheid
Hansje is één van de weinige BNers die open is over haar polyamore leven. Al in 2009 vertelt ze over haar liefdes in meervoud. Naast echtgenoot Joop met wie zij dan al 27 jaar getrouwd is, heeft ze vanaf 2004 een relatie met Thijs van Leer, die in de 70er jaren beroemd werd met zijn dwarsfluit.
Ook Thijs is getrouwd. Hansje en hij zien elkaar al jaren elke week. Ze hebben elkaar ooit ontmoet tijdens een diner. De vonk sprong meteen over.
“Ik kan niet zo heel erg in bezit denken. Ik ben echt heel erg dol op Thijs. Onze relatie is zó teder, maar er is geen strijd van: ‘bij wie moet ik vandaag zijn?’. Die hebzucht van bij wie ik het meeste moet zijn, overheerst niet.”
Kanker en openheid
In 2006 krijgt Hansje borstkanker. Een ziekte die behandeld wordt maar die in 2015 terug komt. Hansje is heel open over haar ziekte. In 2016 vertelt ze in het programma ‘Maskers af ‘ dat ze 25 tumoren in haar hoofd heeft met uitzaaiingen in haar lijf.
“Ik wil alleen nog mensen om me heen die oprecht zijn over hun angsten, de schoonheid, hun zwakheden. Sommigen willen me ontzien, maar dat wil ik niet. Ik heb besloten om afscheid te nemen van de mensen die niet meekunnen in mijn intense overlevingskracht. Bij een zeer dierbare persoon heb ik gezegd: je deelt het met me of je gaat maar weg.” (Hansje Bunschoten)
Haar openheid over kanker en haar moed om de ziekte en ook het terminale ervan onder ogen te zien, wordt door velen gerespecteerd.
,,Ik heb nog niet de berusting die veel mensen die het einde zien naderen wél hebben. Ik denk wel na over een feest op de dag dat we met de huisarts hebben afgesproken dat het klaar is. Lief en leed delen. Samen janken, juichen en zingen. Dat iedereen speecht voor mij, wat ze op mijn begrafenis gaan zeggen. Dat wil ik vóóraf horen.” (Hansje Bunschoten)
Een interview met Marts Smeets in ‘Maskers af’ levert tenenkrommend materiaal op, als het gaat om maskers afleggen. Iets waar Mart duidelijk weinig zin in heeft.
In het volgende interview met Eva Jinek ontstaat een veel beter gesprek. Het contact met ‘ijskonijn’ Eva ontwikkelt zich tot een sprankelende en zeer directe ontmoeting over leven, liefde en de dood. Waarbij Hansje zich uitspreekt over haar eigen relaties.
“Ik ben 35 jaar bij Joop. En 12 jaar geleden zag ik een ander. En Joop zei: ‘Dat snap ik wel. dat mag wel”
Het belangrijkste is heel eerlijk zijn, als het om meerdere liefdes gaat, aldus Hansje. Je moet het verlangen uitleggen, dat het essentieel is voor jouw bestaan. Daar moet je ook echt voor gaan. Het contact tussen haar mannen onderling is goed, er wordt wel eens met zijn drieën een drankje gedronken, tot grote verbazing van Eva Jinek.
We hopen op meer…
“Liefde is de puurste vorm van schoonheid.” (Hansje)
Bronnen
Wikipedia
Plukje: houden van x 3
