Pluk de Liefde

Kennisnetwerk voor Polyamorie en Ethische Nonmonogamie

detail menu

Caroline en Wilhelm von Humboldt

Benno, Reageer

Een portret van twee 18e eeuwse ruimdenkend intellectueel koppel

De bende van Jena

Jena.
Iedereen die iets met fotografie heeft wordt het warm om het hart bij het horen van die naam.
Jena; in het oosten van Duitsland (Thüringen; geboortegrond van Johann Sebastian Bach), de stad waar Carl Zeiss in 1846 begon met wat zou worden de iconische fabriek van optische instrumenten.

Jena 1790.
Een ‘deurp’ van 5000 zielen. Mét een universiteit.
(Ter vergelijking: Leiden, in 1795: ruim 30.000. Berlijn, hoofdstad van Pruisen, zo’n 150.000 inwoners, en géén universiteit.)

Daarvan 800 studenten, en een verzameling namen van docenten en intellectuelen die tot vandaag doorklinkt: Schiller, Humboldt, Schlegel, Schelling, Fichte, Hegel, Novalis, Hölderlin, und, und, und.
En ja, ook Goethe. Die woonde iets verderop in Weimar, maar was zeer nauw betrokken bij de kring. Bij het wel en wee van zijn intellectuele vrienden, zowel op literair wetenschappelijk gebied als op het persoonlijke vlak. Zijn hechte vriendschap met Schiller. is legendarisch.

Zoals vele Duitse intellectuelen waren zij allen in de ban van de Franse Revolutie, althans de idealen ervan; de onzachte heelmeester Robespierre en zijn overijverige inzet van de guillotine deed menig enthousiasme bekoelen.
De erop volgende expansiedrang van Napoleon viel ook rauw op de maag.

Ondanks woelige tijden van revolutie en oorlog wordt er in Jena druk gefilosofeerd, wetenschap bedreven, literatuur geschreven, Shakespeare vertaald, en natuurlijk ook geleefd.
Gewoon zoals andere mensen ook; gegeten, gedronken, gelachen, gehuild.
Vriendschappen en verhoudingen gesmeed, verbroken.

Caroline & Wilhelm

1791.
In hetzelfde jaar dat Mozart sterft, trouwen Caroline von Dacherode en Wilhelm von Humboldt. Zij, dochter van oude adel, hij, zoon van jongere adel, en intellectueel aan elkaar gewaagd. Financieel zijn zij onafhankelijk, leergierig, autodidact. Ook het onderwijs van hun kinderen zullen zij zelf verzorgen.

Hun huwelijk zal 40 jaar duren. Daarvan zijn zij bij elkaar 10 jaar geografisch gescheiden, brengen daadwerkelijk 30 jaar samen door. Daarin baart Caroline 8 kinderen van wie er 5 overleven.
Wilhelm is actief als taalwetenschapper, staatsman (Pruisisch gezant bij het Vaticaan), onderwijshervormer. Door zijn toedoen zal ook in Berlijn begin 1800 een universiteit worden opgericht.

Zij reizen uitvoerig door Europa, zowel afzonderlijk als samen met het hele gezin.
Dit in de tijd van vóór de stoommachine en elektriciteit. (Kunnen wij ons daarvan nog een voorstelling maken? Behalve de boekdrukkunst, geen radio, TV, of cinema (wel muziek en theater): reizen ging per koets, te paard, te voet, per zeilschip…)

Van meet af aan hebben zij duidelijke afspraken over het open karakter van hun huwelijk. Caroline had al duidelijk gemaakt dat zij “vrij van elke dwang” wilde leven.
Geneugten elders schijnen hun innigheid niet te hebben beinvloedt;
“Ik heb gevonden waarnaar ik verlangde, omdat ik jou zo innig lief heb.” schrijft Wilhelm in een brief. Jaloezie speelde geen rol: “als jij zou moeten ontberen wat je graag wilt, zou dat mijn innerlijk en uiterlijk leven verstoren.”

De daad werd bij het woord gevoegd.

Na een langer verblijf in Berlijn keert het echtpaar terug naar Jena. Samen met hun twee jonge kinderen en adellijke jonkheer Wilhelm Friedrich Theodor von Burgsdorff. Caroline’s nieuwe minnaar…
Hij neemt aan al hun activiteiten deel, gaat mee op reis (op bezoek bij Goethe!), de kinderen zijn dol op hem.
Hij is helemaal stapel op Caroline, ondanks dat zij haar derde kind verwacht (van Wilhelm).
Toen de jongen geboren werd krijgt hij de naam Theodor. Naar Burgsdorff.
Als Wilhelm op reis moet, laat hij Caroline graag achter in zijn goede zorgen: “arrangeer je met Burgsdorff zoals jou het beste schikt.”
Aan roddel en achterklap laten zij zich niets gelegen liggen. Is ook niet te vermijden in een dorp waar je in 10 minuten doorheen loopt.
De relatie zou vier jaar duren.

Niet dat hij het er altijd even makkelijk mee had; aan zijn dagboek vertrouwt hij toe dat het een moeilijke tijd was. Maar beiden hadden hun affaires. Echtscheiding was sinds kort mogelijk en velen maakten daarvan gebruik, maar de Humboldts bleven bij elkaar. Ze wilden elk hun vrijheid, en gunden het elkaar. Het beleven van de ware gevoelens had voorrang.

Zij voelen en koesteren een hechte band. Hun correspondentie getuigt daarvan.
Zij waren eeuwig verbonden, schrijft Wilhelm, en wilde haar gelukkig zien omdat hij het ook was: “Ik wil alles, alles doen waarvan jij blij en gelukkig wordt.”

Volgens een biograaf bestond de dagindeling voor één derde uit studie, één derde voor sociaal samenzijn, één derde uit brieven lezen en schrijven.
Lange, innige brieven schreven zij. Veel ervan is bewaard (3200 blz!). Zoals dat gaat, waarschijnlijk niet alles. Vaak vallen al te intieme details ten prooi aan schaamtegevoel van nabestaanden en belanden in de open haard, of de preutsheid van biografen die ze niet citeren of ‘over het hoofd’ zien. Al dan niet om de gevoeligheid van de lezer niet op de proef te stellen.
Of moet eerder tussen de regels door gelezen worden? Zoals de literatuurcriticus die meent sadomasochistische voorkeuren van Wilhelm te herkennen in sommige brieven (aan mannenbroeders, niet aan Caroline gericht).
Van Wilhelm is bekend dat hij zijn leven lang ook bordelen bezocht. In zijn dagboeken houdt hij dat nauwgezet bij, met plaats, datum, uitgaven. (Duitse grondigheid?). Als zijn smaak op erotisch gebied niet tot vanilla was beperkt kon hij kennelijk daarvoor beter buitenshuis aankloppen. Hoe groter de geest…

In 1829 sterft Caroline, 62 jaar oud. Wilhelm overleeft haar nog 6 jaar. Elke avond schrijft hij een sonnet, opgedragen aan Caroline . Zo’n 1200 in totaal.
Elke dag bezoekt hij haar graf. Weer of geen weer. Hij overlijdt aan een longontsteking.

Bronnen

Gerelateerde Berichten:

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.