Gerrit Rietveld is een belangrijke voorvechter geworden van modern design. Dat hij met Truus Schröder een relatie had naast zijn huwelijk, was een publiek geheim. Zij was behalve geliefde ook zijn muze.
Gerrit Rietveld is geboren in Utrecht in 1888. Hij is pionier van het Nieuwe Bouwen en wordt in de loop van zijn leven kartrekker en inspirator voor een hele nieuwe generatie ontwerpers.
Gerrit is meubelmaker in de werkplaats van zijn vader, waar hij meteen na zijn lagere school aan de slag gaat. Hij heeft een hekel aan de ouderwetse massieve meubelen die daar worden gemaakt en werkt veel liever als ontwerper in de werkplaats van een juwelier. Intussen volgt hij lessen tekenen en architectuur. Gerrit leert een aantal nieuwe vaardigheden en vakgebieden, zoals technisch tekenen en stijl- en ornamentleer. In 1917 is hij zover dat hij in Utrecht zijn eigen meubelmakerij opent.
Gerrit begint experimentele meubels te maken, waaronder de voorloper van de wereldberoemde Rood-Blauwe stoel, een ingekleurde lattenleunstoel. Toch wel totaal anders dan de traditionele meubels die zijn vader maakt! Rietvelds eerste meubels zijn nog onbeschilderd. Met het ontwerpen van kindermeubels begint hij pas goed gebruik te maken van het element kleur. Zijn meubels zijn modern van uiterlijk en tegelijk goedkoop en eenvoudig te produceren.
Gerard en Vrouwgien
Gerrit trouwt op jonge leeftijd met Vrouwgien Hadders, een diepgelovige vrouw. Ze krijgen samen vier zoons en twee dochters. Vrouwgien heeft weinig affiniteit met het werk van haar man, Met de opvoeding van hun zes kinderen bemoeit Gerrit zich nauwelijks. Naar zijn mening kon je kinderen wel voeden, maar niet opvoeden. Vrouwgien, die vijf jaar ouder is dan haar echtgenoot, hecht grote waarde aan de traditie en het geloof waarmee zij is opgevoed. Gerrit wordt steeds ‘moderner’ in zijn opvattingen en uiteindelijk treedt hij uit de gereformeerde kerk. Dit leidt tot verwijdering tussen hen beiden.
Maar Gerrit blijft op zijn manier trouw, hij scheidt nooit van zijn Vrouwgien. Zolang Vrouwgien leeft, blijft Gerrit gewoon wonen bij zijn vrouw en kinderen. In de jaren dertig woont het gezin Rietveld in een door hemzelf ontworpen appartement, volgens moderne principes. Door het overvloedige glas is het in deze woning zo licht dat Vrouwgien Rietveld er met een zonnebril op haar Bijbel moet lezen….
Gerrit en Truus
In 1924 komt Gerard in contact met Truus Schröder. Zij komt uit een welgestelde familie en heeft de kans gekregen om te studeren en zich te ontwikkelen. Ze is van beroep apothersassistente en heeft veel gevoel voor stijl en kunst. Ook Truus heeft een partner, Frits, die veel waarde hecht aan geloof en traditie, zij het dat hij uit een conservatief katholieke achtergrond komt. In het begin van hun relatie heeft Truus er alle vertrouwen in dat Frits haar ruimte zal laten voor haar interesse in beeldende kunst en een vrij leven. Naarmate ze langer met hem optrekt, blijft daar steeds minder van over. Ze krijgen drie kinderen en Frits wil hen een ouderwetse opvoeding geven, terwijl Truus haar kinderen graag op een Montessori school ziet leren. Er blijken veel verschillen in opvattingen te zijn.
Intussen ontwikkelt zich de vriendschap tussen Truus en Gerrit, die zij toevallig ontmoet als er meubels moeten worden aangeschaft voor haar huis. Truus laat zich ontvallen dat zij veel liever moderne strakke ontwerpen heeft en dat is koren op de molen voor Gerrit. Ze blijken geestverwanten die elkaar inspireren. Gerrit is kind aan huis bij Truus en helpt haar bij het maken van traphekjes en het inrichten van een speciale kamer in grijze tinten. Deze kamer is zo bijzonder dat moderne kunstenaars uit Europa langskomen om een kijkje te nemen.
Frits overlijdt en dat maakt van Truus een weduwe. Geard en Truus waren al veel eerder verliefd op elkaar. Dit leidt tot een levenslange diepe relatie. Het bijzondere ervan is dat het ook leidt tot uitstekende samenwerking van Gerards professionele werk en Truus’ bijzondere bekwaamheden op het gebied van woninginrichting. In de wisselwerking van hun beider inzichten en voorkeuren ontstaat een unieke stijl die tot op de dag van vandaag voortleeft.
Truus wil na het overlijden van haar man eigenlijk weg uit Utrecht om dichter bij haar zus in Amsterdam te wonen. Zij vraagt Rietveld haar te helpen zoeken naar een geschikt huis voor haar en haar drie kinderen, maar ze kunnen geen van beiden iets geschikts vinden. Dan stelt Gerrit haar voor om een nieuw huis te maken. Hier begint een spel van architectuur en liefde.
Het Rietveld-Schröderhuis, een relationeel ontwerp
Het Rietveld Schröderhuis is een compleet nieuw woonhuis, inclusief inrichting. Het wordt ontworpen in nauwe samenspraak van Gerrit en de enige permanente bewoner, zijn geliefde Truus. Rietveld maakt van deze opdracht gebruik om de nieuwe uitgangspunten van De Stijl in praktijk te brengen. Hij begint met een schets. Truus ziet het eerste ontwerp van Gerrit helemaal niet zitten en komt met haar eigen ideeën over wonen. Die zijn heel persoonlijk van aard.
Uitgangspunt is soberheid. Niet geleefd worden, maar leven. Eén aspect daarvan is het vrije gevoel dat Truus krijgt als ze weggaat van ‘het aardse’ van de begane grond en opstijgt naar een verdieping of een zolder. Dit gevoel heeft ze een keer in de woning van een vriendin meegemaakt en ze beschrijft het uitgebreid aan Gerrit.
Hij probeert haar ideeën uit in zijn volgende ontwerpen. Het is terug te vinden in de verschillende leefruimten in het huis. Woon- en slaapkamer zijn op een verdieping geplaatst. Ook wil Truus dat elke kamer een gas-, water- en lichtaansluiting krijgt, met ruimte voor een bed, en een deur naar buiten. Dit komt uistekend van pas als Truus kamers op de begane grond verhuurt aan studenten. Tegenwoordig zouden haar opvattingen ideaal zijn voor het ontwerpen van een fraaie Bed &Breakfast, met luxe privévoorzieningen!
In overeenstemming met de eerdere meubelontwerpen van Gerrit en de concepten van De Stijl is het huis een driedimensionale, asymmetrische compositie. Er zijn vloeiende overgangen tussen binnen en buiten. Er is gebruik gemaakt van primaire kleuren, naast wit, grijs en zwart. De vlakverdeling is speels en vernuftig.
Het Rietveld- Schröderhuis met zijn onbesloten ruimtes en muurvlakken die lijken te zweven, maakt Rietveld ook buiten Nederland bekend. Het is tegenwoordig wereldberoemd. Niet voor niets staat het Rietveld Schröderhuis op de Werelderfgoedlijst van UNESCO, mét de Waddenzee en de Amsterdamse grachten.
Creatieve samenwerking
Van 1924 tot 1933 brengt Gerard zijn architectenbureau onder in het Rietveld Schröderhuis. Diverse projecten uit deze periode staan op naam van Truus en Gerard, zoals de slaapkamer en de woonkamer voor het echtpaar Harrenstein. Omstreeks 1930 sluit Rietveld zich aan bij het Nieuwe Bouwen. Hij ontwerpt in 1930-1932 een rij arbeiderswoningen in de Wiener Werkbundsiedlung en in 1934 in samenwerking met Truus een rij huizen aan de Erasmuslaan in Utrecht.
De oorlog gooit roet in het eten. Gerrit meldt zich niet bij de Kultuurkamer en mag daarom officieel vanaf 1942 niet langer zijn beroep uitoefenen. Tijdens de oorlog maakt Gerrit ontwerpen in de illegaliteit.
Na een moeilijke tijd zonder veel aandacht wordt ‘De Stijl’ in de jaren ’50 weer populair. Gerrit krijgt gelukkig weer nieuw werk in de vorm van opdrachten voor overheidsgebouwen. Er is erkenning. In 1964 ontvangt hij een eredoctoraat van de TH te Delft.
Liefdesnest en laatste rustplaats
Na het overlijden van Vrouwgien in 1957 trekt Gerrit bij Truus in het Rietveld- Schröderhuis. Een aantal jaren wonen ze samen. Gerrit sterft er op 25 juni 1964. Truus blijft er tot haar dood in 1985 wonen.
In eerste instantie delen Gerrit en Truus na hun dood ook samen het graf op begraafplaats Den en Rust in Bilthoven. Dat is ook hun wens. Negen jaar lang rusten ze hier in de grond, totdat ze van elkaar worden gescheiden. De kinderen van Gerrit en Vrouwgien hebben het er altijd moeilijk mee gehad dat Gerrit een relatie had met Truus. Zij voelen zich achtergesteld. In hun ogen gaf hun vader veel te veel van zijn energie aan Truus en haar drie kinderen. Zij willen dit recht trekken. In 1995 zorgen zijn kinderen voor een nieuwe begraafplaats op Soestbergen. Het sobere grafmonument, dat zijn zoons Jan en Wim ontwerpen, bevat de tekst ‘Weduwnaar van Vrouwgien Hadders’.
Bronnen
Nagtegaal, C., Tr. Schröder-Schräder, bewoonster van het Rietveld Schröderhuis, Utrecht 1987
Geel, Jessica van, I Love you Rietveld, Lebowksi, 2018
Wikipedia
