Oppenheimer

Robert Oppenheimer is een Amerikaans natuurkundige die een uiterst belangrijke rol heeft vervuld bij de ontwikkeling van de atoombom. Hij wordt geboren in 1904 in New York, als kind van een Joodse immigrant die tot succesvol importeur van textiel was opgeklommen. Zijn moeder was kunstenares. De jonge Oppenheimer krijgt een veelzijdige opvoeding en heeft niet alleen een uitgebreide kennis van natuurwetenschappen, maar ook van geesteswetenschappen en talen. Hij leest Plato en Homerus, schrijft gedichten en doet al op 10-jarige leeftijd experimenten. Tijdens een verblijf in Nederland leert hij in korte tijd onze taal. Behalve scheikunde studeert hij filosofie, Franse literatuur, Engels en geschiedenis. Daarna gaat hij natuurkunde studeren en promoveert in korte tijd op het foto-electrisch effect in waterstof en röntgenstraling. Hoewel hij op intellectueel niveau heel sterk was, was hij een sociaal onhandig mens, met name in zijn jonge jaren.

“Ik was altijd ongelukkig en snapte andere mensen niet. Ik had gewoon niet zoveel met de wereld om me heen.” (Oppenheimer over zichzelf als jongere)

Oppenheimer en het communisme

Robert raakt als jonge man geïnteresseerd in het communisme. Dat geldt voor veel meer wetenschappers en intellectuelen in deze tijd. Tijdens de economische recessie eind jaren ’20 en in de ’30s is er sprake van sociale ellende, werkeloosheid en armoede in Europa en Amerika. Het communisme lijkt een uitweg te bieden met een krachtig beeld voor een nieuwe samenleving op basis van gelijkheid en welzijn voor iedereen. Zijn belangrijkste geliefden hebben sterke banden met de communistische partij. Oppenheimer zelf wordt daar nooit lid van. Toch wordt hij vanaf de jaren ’30 in de gaten gehouden door de FBI. Vanaf 1941 luister de FBI zijn huis af.

Jean Tatlock

Jean Tatlock is tien jaar jonger dan Oppenheimer. Zij is dochter van een Engels hoogleraar. Zelf studeert ze psychologie. Ze eindigt als psychoanalyticus en psychiater. Terwijl ze als kinderpsychiater in het ziekenhuis werkt, ondergaat ze een behandeling voor een bipolaire stoornis. Daarnaast worstelt ze met haar seksualiteit.

“Er was een periode waarin ik dacht dat ik homoseksueel was. Op één of andere manier ben ik nog steeds geforceerd om dat te geloven, maar eigenlijk weet ik rationeel gezien dat ik dat niet kan zijn vanwege mijn onmannelijkheid.” (brief aan een vriend)

Ze heeft vanaf 1936 een intense relatie met Robert Oppenheimer. Volgens ingewijden is Jean voor Robert de liefde van zijn leven. Het verschil in leeftijd is voor hen geen probleem. Ook Oppenheimer is erg geïnteresseerd in psychologie. Dit geeft een sterke verbondenheid en intellectuele band. Tijdens haar verbinding met Oppenheimer is Jean lid van de Communistische Partij in Amerika. Ze probeert Robert te pushen om zijn politieke interesse verder in praktijk te brengen, maar hij ziet dat niet zitten. Robert vraagt haar maar liefst twee keer ten huwelijk, maar Jean weigert, zij voelt zich daarvoor niet geschikt.

Door haar relatie met Oppenheimer en haar lidmaatschap van de Communistische Partij staat Jean onder controle van de FBI. Na de laatste breuk tussen Jean en Robert zien ze elkaar nog maar af en toe. In 1943, als Robert dan al getrouwd is, hebben ze nog een laatste ontmoeting, waarin Jean vertelt dat ze nog steeds van Robert houdt en met hem samen wil zijn. Helaas wordt deze ontmoeting door de FBI afgeluisterd en opgenomen. Robert wordt daar later mee geconfronteerd, tijdens de hoorzitting die hij moet ondergaan. De relatie met Jean wordt als bewijs tegen Oppenheimer gebruikt, tijdens het onderzoek naar zijn communistische banden.

“We had been very much involved with one another, and there was still very deep feeling when we saw each other…” (Oppenheimer, 1954)

Met Jean loopt het niet goed. Januari 1944 pleegt zij zelfmoord, slechts 29 jaar oud. Oppenheimer is in rouw en geeft de proefexplosie van de atoomboom de naam van een geliefd gedicht van Jean, Trinity.

Katherine Oppenheimer

Intussen is Oppenheimer al langere tijd getrouwd met Katherine. Katherine is net als Jean een intelligente vrouw die op verschillende universiteiten heeft gestudeerd. Ze is dan met haar tweede huwelijk bezig, met een Engelse arts, als ze Oppenheimer ontmoet op een tuinfeest. Ze krijgen een geheime relatie, die leidt tot een zwangerschap. Katherine scheidt in 1940 van haar echtgenoot en trouwt een dag later met Robert Oppenheimer. Ze krijgen twee kinderen, een dochter en een zoon.

Het leven van Katherine als echtgenote van de ‘vader van de atoombom’ gaat niet over rozen. Zij kan haar eigen intellectuele gaven niet ontplooien en moet in de eerste plaats huisvrouw en moeder zijn. Aangezien haar man met andere wetenschappers in de woestijn op een geheime basis werkt, wordt zij geacht hem te volgen. Zij heeft het heel moeilijk op deze plek en raakt steeds meer aan de drank. Robert is verplicht tot geheimhouding en maakt lange uren, wat ten koste gaat van hun relatie en intimiteit onderling.

Als Oppenheimer later wordt aangevallen op zijn mogelijke relaties met het communisme, blijkt Katherine goed te doorzien hoe het spel wordt gespeeld.

Op een zijspoor, na de bom

Oppenheimer is leider van het Manhattanproject, waarbij de eerste kernwapens worden ontwikkeld. Als Hiroshima en Nagasaki in de as worden gelegd, is Robert zwaar geschokt. Hij zet zich in om een nucleaire wapenwedloop te voorkomen. Ook komt hij openlijk voor zijn mening uit. Hij wil dat er meer toezicht gaat komen op het gebruik van kernenergie. In de Koude Oorlog valt die boodschap slecht bij de diehards in het militaire en politieke systeem.

“Zonder internationale wapenbeheersing komt er geen blijvende vrede, en zonder vrede ontstaat er een kernoorlog.” (Oppenheimer)

In 1954 wordt Oppenheimer verhoord om te bepalen hoe sterk zijn banden met de communistische partij zijn geweest. Ook Katherine wordt onderworpen aan een kruisverhoor, maar zij blijkt goed in staat om zich te weren. Haar optreden doet de zaak van Robert goed. Er kan niet bewezen worden dat hij lid is geweest van de Communistische Partij. Toch wordt zijn toegang tot geheime documenten hem ontnomen. Daarmee blijven vele deuren gesloten en kont Robert op een zijspoor.

In 2022 krijgt Oppenheimer eindelijk eerherstel. Dan wordt het besluit om zijn toegang tot staatsgeheimen te beperken, teruggetrokken. Dan is Robert zelf al lang overleden. Hij sterft in 1967 aan keelkanker.

Literatuur

• Wikipedia
• An Atomic Love Story: The Extraordinary Women in Robert Oppenheimers Life Patricia Klaus en Shirley Streshinsky
• Americain Prometheus: The Trumph and Tragedy of J.Robert Oppenheimer, Kai Bird en Martin Sherwin